Βιώσιμη μόδα: Συνέντευξη με τη Φιόρη Ζαφειροπούλου

Η κυρία Ζαφειροπούλου είναι διδάκτορας κοινωνικής επιχειρηματικότητας με μεταδιδακτορική διατριβή στη διαχείριση των εφοδιαστικών αλυσίδων της βιομηχανίας της μόδας και ειδικά στην πράσινη και κυκλική διαχείρισή τους. Είναι συνιδιοκτήτρια του κοινωνικού εργοστασίου μόδας SOFFA, μια ιδέα η οποία ξεκίνησε από την ανάγκη της να δημιουργήσει εναν χώρο στον οποίο μπορεί κάποιος να βρει πρόσβαση σε μηχανές παραγωγής ρούχων και να επωφεληθεί από κανάλια εφοδιασμού και διανομής στην Ελλάδα και το εξωτερικο για να δημιουργήσει της δική του/της επωνυμία. Είναι ίσως το πρώτο κοινωνικό εργοστάσιο που έχει δημιουργηθεί παγκοσμίως με διεθνή προβολή και ενδιαφέρον από διάφορα πανεπιστήμια για το θέμα των εργοστασίων του μέλλοντος και της παραγωγής προϊόντων made in Europe. Στόχος του SOFFA είναι επίσης η ένταξη ειδικών ομάδων (κυρίως γυναίκες θύματα βίας) με τρόπο βιώσιμο, ηθικό και κυκλικό στην παραγωγική διαδικασία. Όταν προετοίμαζε αυτό το εγχείρημα έμαθε για το ατύχημα του Rana Plaza και τότε ήταν που δημιουργήθηκε το κίνημα του Fashion Revolution, στο οποίο η Ελλάδα μαζί με την Αγγλία, οπου βρισκονται τα κεντρικά γραφεία είναι από τα πρώτα μέλη με την πρώτη ενημερωτική εκδήλωση να λαμβάνει χώρα στις 24 Απριλίου του 2014 και έκτοτε να κάνει δράσεις καθ’όλη τη διάρκεια της χρονιάς με στόχο την έρευνα και εκπαίδευση, τη συνηγορία με τις διάφορες ομάδες ενδιαφέροντος και τη δημιουργία δικτύων και συνεργασιών σε όλο το φάσμα δραστηριότητας της βιομηχανίας της μόδας από το χωράφι μέχρι τον τελικό καταναλωτή, διεκδικόντας ο άνθρωπος και ο πλανήτης να έχουν μεγαλύτερη αξία από τα κέρδη. Πρόκειται για ένα εθελοντικό κίνημα, το μεγαλύτερο στο χώρο της μόδας, με την ελληνική ομάδα να είναι από τις πιο ενεργές ομάδες και να έχει δημιουργήσει αρκετά προγράμματα για όλο το παγκόσμιο κίνημα όπως το πρώτο Fashion Revolution Summer School το οποίο σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ) θα υποδεχτεί 18 φοιτητές από όλον τον κόσμο τον Ιούνιο του 2024. Με το ΟΠΑ έχει επίσης δημιουργήσει ένα κέντρο βιώσιμης μόδας στα πλαίσια του εργαστηρίου διοικητικής επιστήμης. Η χρηματοδότηση και των τριών αυτών δραστηριοτήτων προέρχεται σε ένα μεγάλο βαθμό από ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας και επιμόρφωσης. Ας τη γνωρίσουμε λίγο καλύτερα…

Εστιάζοντας στο Fashion Revolution. Υπάρχει λόγος να αφορά κάποιον που δεν ασχολείται καθόλου με τη μόδα;

Οι Άνθρωποι που ασχολούνται με το Fashion Revolution είναι κατά κανόνα αυτοί που δεν ασχολούνται με τη μόδα. Οι πρώτοι ήταν αυτοί που ασχολούνται με τα κοινωνικά κινήματα και την κοινωνική δικαιοσύνη και στη συνέχεια με την περιβαλλοντική συνείδηση και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η μόδα είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος μολυντής του περιβάλλοντος βάσει στοιχείων της Ευρωπαϊκης Ένωσης. 60% των ρούχων μας είναι από πλαστικό και η τάση είναι ότι μέχρι το 2030 αυτό θα φτάσει στο 80%, αυτά που φοράμε δηλαδή είναι παράγωγα πετρελαίου. Η φύρα στο χώρο είναι τεράστια: κάθε δευτερόλεπτο ένα φορτηγό γεμάτο ρούχα καταλήγει στη χωματερή. Οι δωρεές επίσης έχουν δημιουργήσει τεράστιο πρόβλημα σε διάφορες χώρες στο πλανήτη, γιατί καταλήγουν σε βουνά σκουπιδιών. Mια καλή ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για το φαινόμενο είναι να επισκεφτούμε την έκθεση Return to Sender στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, η μόδα είναι η δεύτερη βιομήχανία που παράγεται σε ρίσκο ανθρώπινης δουλείας με 80% των εργαζομένων να είναι γυναίκες. Ενδεικτικά στο SOFFA έχουμε ανθρώπους οι οποίοι είναι 21-23 χρονών και έχουν 15-16 χρόνια εμπειρίας. Δουλεύουν δηλαδή από 5-6 χρονών. Ο λόγος λοιπόν που εμείς αγοράζουμε φτηνά είναι γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν πληρώνονται. Παράλληλα επειδή προφανώς έχουν κινητά τηλέφωνα, βλέπουν πώς ζούμε εμείς στη δύση και ομάδες φεύγουν από την Αφρική, από το Αφγανιστάν και το Ιράν στα 15-16 τους (και αυτά τα ξέρω από προσωπικές διηγήσεις των ανθρώπων με τους οποίους συνεργάζομαι στο SOFFA) και με τεράστιους κινδύνους, χρησιμοποιούν όλα τα χρήματα που μπορεί να έχει μαζέψει η οικογένειά τους προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.

Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά την βιώσιμη μόδα και την κλωστοϋφαντουργία γενικότερα;

Δυστυχώς η ελληνική κοινωνία έχει μείνει λίγο στάσιμη τα τελευταία 30 χρόνια. Υπάρχει όμως μια πολύ ελπιδοφόρα νέα γενιά. Εμείς προσπαθήσαμε και προσπαθούμε να ανοίξουμε το δρόμο για να έρθουν οι επόμενοι να μπορέσουν να δημιουργήσουν με ολιστικά σχήματα αισθητικής, περιβαλλοντικές και ανθρωπιστικές αρχές. Στην Ελλάδα έχουμε μείνει λίγο πίσω στο αφήγημά μας, στον τρόπο που ζούμε, στα πράγματα που μας απασχολούν συγκριτικά με τον τρόπο που ζει ο μέσος Ευρωπαίος και τελικά καθορίζει τον τρόπο που κινείται η οικονομία και η κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια όμως η βιωσιμότητα υπάρχει σαν λέξη στη δημόσια συζήτηση, αλλά υπάρχει και τεράστιο θέμα με το greenwashing. 40% των όσων λένε τα brands σύμφωναμε έρευνα της ΕΕ είναι ψέματα. Οπότε υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα σχετικά με το τι είναι βιώσιμο αλλά τουλάχιστον υπάρχει η συζήτηση ότι πρέπει να γίνουμε περισσότερο sustainable το οποίο είναι καλό. Έχουμε ξεκινήσει τον διάλογο. Υπάρχουν οι ορισμοί υπάρχουν οι οδηγίες και υπάρχει το όραμα της Ευρώπης να γίνει ένα πράσινο νησί και να δημιουργήσει πολλά μικροεργοστάσια στα κέντρα των πόλεων που θα υπηρετούν την επανάχρηση των προϊόντων ώστε να υλοποιηθούν οι αρχές της κυκλικής οικονομίας. Και στην Ελλάδα λοιπόν ξεκινήσαμε να το συζητάμε, οι νέοι ενδιαφέρονται, υπάρχουν πάρα πολλά εγχειρήματα σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, έχουμε ψηφιακές πλατφόρμες και φυσικά μαγαζιά για thrifting, ενοικίαση, ανταλλαγή, upcycling, με brands τα οποία επαναχρησιμοποιούν τη φύρα όπως για παράδειγμα η Salty bag που επαναχρησιμοποιεί τη φύρα από τα ιστιοπλοϊκά πανιά, η 3Quarters που χρησιμοποιεί τη φύρα από τις τέντες, την VVConscious, που χρησιμοποιεί ανακυκλώσιμο πλαστικο για μαγιώ, τα Κοκκιστήρια Θράκης που έχουν φέρει κοντά όλη την εφοδιαστικη αλυσιδα κι έχουμε τη δυνατότητα για ένα προϊόν με πιστοποίηση προέλευσης και σε μικρή ακτίνα την παραγωγή από το χωράφι στο τελικό προϊόν, την Healthy Seas που μαζεύει τα δίχτυα και τα χρησιμοποιεί για τη δημιουργία ίνας από ανακυκλωμένο πλαστικό, και άλλους πολλούς. Η Χριστιάνα Βαρδάκου που κάνει φυτική βαφή ρούχων. Γίνονται γενικά πολλά πράγματα, αλλά τα περισσότερα γίνονται σε silos. Εμείς προσπαθούμε να τους φέρουμε όλους κοντά. 

Υπάρχουν ρούχα/επιχειρήσεις εδώ ή στο εξωτερικό που έχουν επιτύχει να είναι απόλυτα βιώσιμες, ηθικές και κυκλικές?

Δεν υπάρχει 100% βιώσιμο. Δεν μας πειράζει όμως καθόλου γιατί είμαστε στο δρόμο προς τη βιώσιμότητα και αυτό είναι που έχει σημασία. Από το 2016 εκδίδουμε το Fashion Transparency Index και εκεί μετράμε τα 250 μεγαλύτερα brands και πόσο διαφανή είναι. Άπαξ και γίνουμε διαφανείς και ξεκινήσουν τα brands να λένε τα στοιχεία τους τότε θα μπορούμε πραγματικά να βελτιωθούμε σε κάθε στάδιο. Και αυτό είναι ένας από τους βασικούς νόμους που περνούν στην Ευρώπη και στη μόδα και σε διάφορα άλλα προϊόντα με το ψηφιακό διαβατήριο. Οπότε δεν υπάρχει 100% sustainable business αλλά βλέπουμε τι μας λένε δημόσια. Και με μεγάλη μας χαρά βλέπουμε βελτίωση. Το 2016 κάποια brands ήταν το πολύ 40% διαφανή, και τώρα έχουμε πολλά brands που έχουν φτάσει να είναι και 70%-75%. Και γι’ αυτό αξίζει ένα μεγάλο μπράβο στους καταναλωτές γιατί εμείς το έχουμε καταφέρει αυτό. Εμείς οι καταναλωτές καταφέραμε την Ευρώπη να νομόθετησει και να πείσουμε τα brands να ενδιαφέρονται γι’ αυτά τα θέματα. Η Patagonia είναι ίσως από τα brands πολύ κοντά στο εντελώς βιώσιμο αλλά κανείς δεν το έχει επιτύχει ολοκληρωτικά. Οπότε είμαστε όλοι μαζί σε αυτό το ταξίδι, να βάζουμε στόχους, να τους πετυχαίνουμε και με τον καιρό να τους αυξάνουμε. π.χ. να μην επιλέγουμε σύμμικτα υλικά. Έχουν ξεκινήσει τεχνολογίες ανακύκλωσης πλαστικών, αλλά ακόμα οι περισσότερες αφορούν στην ανακύκλωση πλαστικών μπουκαλιών αντί υφάσματος σε ύφασμα γιατί το δεύτερο είναι πολύ πιο δύσκολο. Όμως η ανακύκλωση πλαστικών μπουκαλιών που γίνονται ύφασμα εν τέλει δεν είναι βιώσιμη, καθώς μετά δεν μπορεί να ανακυκλωθεί αυτό το ύφασμα, απλά επεκτείνεται για λίγο ο χρόνος πριν τον οποίο θα καταλήξει στα σκουπίδια. Οπότε θέλει λίγο προσοχή όσον αφορά όλες αυτές τις λύσεις και πιο είναι το πραγματικό impact τους.

Τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς για να συμβάλλει στο να γίνει ο χώρος της μόδας πιο βιώσιμος;

Οι διαπιστεύσεις είναι πολύ σημαντικές να τις κοιτάμε. Κάτι που είναι organic να είναι και fair trade γιατί αλλιώς υπάρχει μεγάλο ρίσκο να είναι προϊόν μοντέρνας δουλείας. Το B Corp είναι επίσης ένα πολύ αξιόπιστο certification. Το GoodOnYou είναι μια πλατφόρμα που δίνει αξιόπιστα ratings. 

Με τι θα προτείνατε σε μια επιχείρηση να ασχοληθεί πρώτα ώστε να λειτουργεί και να εξελίσσεται με βιώσιμο τρόπο;

Με τα τρία hashtags του Fashion Revolution: 1. What’s in my clothes? Κοιτάμε πρώτα τα υλικά. 2. Who made my clothes? Το δευτερο κοιτάμε ποιος τα έφτιαξε (όλη την εφοδιαστική αλυσίδα και την επικοινωνούμε και 3. Loved clothes last. Φτιάχνουμε ρούχα που αντέχουν στο χρόνο, προέρχονται από ανακυκλώσιμη ίνα υποχρεωτικά ως ένα ποσοστό. Αυτό αποτελεί υποχρέωση που θα επιβληθεί και από την ΕΕ, και προβλέπουμε το τέλος ζωής των προϊόντων που φτιάχνουμε, γιατί πλέον υποχρεούνται οι επιχειρήσεις  στα πλαίσια του Extended producers Responsibility -άλλη μια παράμετρος της επερχόμενης Ευρωπαϊκής νομοθεσίας- να ξεκινήσουν την προεργασία από τον τρόπο που σχεδιάζουν το προϊόν τους και να έχουν κάνει και την προεργασία της κυκλικότητας. Γι’ αυτό και πολλά brands έχουν collect back schemes, αλλά πρέπει να αποφασίσουν και τι θα το κάνουν κι όλας αφού θα το συλλέξουν αυτό το προϊόν. Οπότε λεει η ΕΕ σκεφτείτε με ποιο τρόπο θέλετε να πουλήσετε: μόνο καινούρια προϊόντα; μπορείτε να σκεφτείτε εναλλακτικά μοντέλα οπως η ενοικίαση, η ανταλλαγή κλπ. Επίσης εάν είναι κάποιος καινούριος στο χώρο δεν χρειάζεται να κάνει καινούριο brand. Υπάρχει τεράστια ευκαιρία για ψηφιακές λύσεις, γιατί για να μπορέσει να κάνει τη μετάβαση η βιομηχάνια έρχονται μικρές επιχειρήσει να της λύνουν τα προβλήματα με διάφορες τεχνολογίες. Αυτή τη στιγμή υπάρχει 40% φύρα στη διαδικασία παραγωγής. Αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί, θα έχουν πρόστιμα. Άρα υπάρχει ανάγκη για τεχνολογικές λύσεις που θα τους βοηθήσουν να κάνουν καλύτερη πρόβλεψη πωλήσεων για παράδειγμα. Οπότε οι άνθρωποι των τεχνολογικών και επιστημονικών κατευθύνσεων έχουν πολύ μεγάλο πεδίο δραστηριότητας αυτήν τη στιγμή. Οι καλλιτέχνες επίσης φυσικά δεν το συζητάμε καθώς από τη φύση της η μόδα είναι ένα πολύ δημιουργικό πεδίο δράσης. Και κάτι ακόμα απαράιτητο που θα συμβούλευα είναι να συνεργαστείτε και με άλλους ανθρώπους που έχουν συμπληρωματικές με τις δικές σας ικανότητες. Όσοι κάνουν πράγματα μόνοι τους πολύ φοβάμαι ότι δε θα διαρκέσουν. Χρειάζεται συνεργασία για να κάνετε κάτι που να έχει νόημα.

Τι σημαίνει για εσάς conscious? 

Για μένα είναι πολύ σημαντική η συνειδητότητα. Ζω προσπαθώντας να αυξάνω τα επίπεδα “συνειδησιμότητάς” μου συνέχεια. Είναι ένας νέος τρόπος ζωής, σκέψης και σύνδεσης. Ο άνθρωπος είναι συνείδηση και η συνείδηση είναι αυτή που διαμορφώνει τη ζωή που ζούμε και πλέον γνωρίζουμε ότι η συνείδηση είναι αυτή που καθορίζει το αποτέλεσμα, άρα εμείς είμαστε οι κυρίαρχοι της ζωής μας. Η συνείδηση λοιπόν είναι το παν, είμαστε πάνω απ’ όλα πνευματικά όντα. Η συνείδηση είναι η αλήθεια. Οπότε για μένα η σύνδεση με τη συνείδηση και τη συνειδητότητα είναι πάρα πολύ σημαντική.

Εμείς να ευχαριστήσουμε ξανά την κυρία Φιόρη Ζαφειροπούλου για την όμορφη συνέντευξη και όλα τα ενιδαφέροντα που μοιράστηκε μαζί μας και να της ευχηθούμε να συνεχίσει να πρωτοστατεί στην παγκόσμια προσπάθεια για ένα πιο βιώσιμο τρόπο ζωής!