Τι συμβαίνει όταν κοιμόμαστε;

Αν έπρεπε να απαντήσω εγώ, θα έλεγα δυστυχώς πολλές. Και λέω δυστυχώς διότι κατά τη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος πραγματοποιεί πληθώρα διεργασιών ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση και την ποιότητα της ζωής, καθιστώντας τον ύπνο απαραίτητο και πολύτιμο για την επιβίωσή μας!

Πώς το σώμα ελέγχει τον ύπνο;

Ο πρώτος ρυθμιστής του κύκλου του ύπνου μας είναι ένα εσωτερικό ρολόι που διαθέτουμε. Πιο απλά, ελέγχει πότε νιώθουμε κουρασμένοι και έτοιμοι για ύπνο ή ξεκούραστοι και σε επαγρύπνηση, ενώ λειτουργεί σε έναν 24ωρο κύκλο γνωστό ως κιρκάδιο ρυθμό.

Ο κιρκάδιο αυτός ρυθμός επηρεάζεται έντονα από το φως. Συγκεκριμένα, ο εγκέφαλός μας διαθέτει μία ειδική περιοχή νευρικών κυττάρων, τον υποθάλαμο, και ένα σύμπλεγμα κυττάρων στον υποθάλαμο που ονομάζεται υπερχιασματικός πυρήνας, που επεξεργάζεται ερεθίσματα όταν τα μάτια μας είναι εκτεθειμένα στο φυσικό ή τεχνητό φως. Αυτά τα σινιάλα, ουσιαστικά, βοηθούν τον εγκέφαλο να καθορίσει αν είναι μέρα ή νύχτα.

Φυσικά μία τόσο σημαντική λειτουργία δε θα μπορούσε να ρυθμίζεται μόνο από 1 μηχανισμό. Επομένως, εκτός του κιρκάδιο ρολογιού ελέγχεται και ορμονικά. Συγκεκριμένα, όσο το φυσικό φως εξαφανίζεται προς το απόγευμα-βράδυ, το σώμα μας εκκρίνει μελατονίνη, μία ορμόνη που ενισχύει την υπνηλία. Όταν ο ήλιος θα ανατείλει το πρωί, το σώμα μας θα απελευθερώσει  μία άλλη ορμόνη, γνωστή ως κορτιζόλη, η οποία προωθεί την ενέργεια και την εγρήγορση.

Τέλος, η ροπή προς τον ύπνο μπορεί να συνδέεται με την αδενοσίνη, μία οργανική χημική ένωση που παράγεται στον εγκέφαλο. Τα επίπεδα της αδενοσίνης αυξάνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας κάνοντας μας να νιώθουμε σταδιακά πιο κουρασμένοι. Από την άλλη πλευρά η καφεΐνη, καταστέλλει την δράση της αδενοσίνης κάτι που πιθανόν να εξηγεί και τον τρόπο που μας δημιουργεί το αίσθημα της επαγρύπνησης. 

 

Είναι ο ύπνος ίδιος σε όλη τη διάρκειά του;

Όταν αποκοιμόμαστε, το σώμα μας ακολουθεί έναν κύκλο ύπνου που χωρίζεται σε 4 στάδια. Τα πρώτα 3 στάδια είναι γνωστά ως ύπνος όχι γρήγορων κινήσεων των ματιών (non-rapid eye movement, NREM) και το τελικό στάδιο γνωστό ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών (rapid eye movement, REM).

Στάδιο 1 NREM: Αυτό το στάδιο σηματοδοτεί τη μετάβαση από την κατάσταση ξύπνιου στον ύπνο και χαρακτηρίζεται από ελαφρύ ύπνο. Οι μύες χαλαρώνουν, ενώ ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή και οι κινήσεις των ματιών αρχίζουν να επιβραδύνουν.

Στάδιο 2 NREM: Το 2ο στάδιο χαρακτηρίζεται από βαθύτερο ύπνο όσο ο καρδιακός ρυθμός και η αναπνοή συνεχίζουν να επιβραδύνουν και οι μύες να γίνονται πιο χαλαροί. Οι κινήσεις των ματιών θα σταματήσουν και η θερμοκρασία του σώματος θα μειωθεί. 

Στάδιο 3 NREM: Το στάδιο αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στο να μας κάνει να νιώσουμε αναζωογονημένοι και σε εγρήγορση την επόμενη μέρα. Ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή και τα εγκεφαλικά κύματα φτάνουν στο χαμηλότερο επίπεδό τους, ενώ οι μύες είναι όσο πιο χαλαροί μπορούν να γίνουν. 

REM: Όπως υπονοεί και το όνομά του, κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, τα μάτια κινούνται μπροστά πίσω αρκετά γρήγορα, ενώ η αναπνοή, ο καρδιακός ρυθμός, και η πίεση του αίματος θα ξεκινήσουν να αυξάνονται. Αυτό είναι το στάδιο που συμβαίνουν τα όνειρα με αποτέλεσμα τα χέρια και τα πόδια μας παραλύουν. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό φαίνεται να είναι η παρεμπόδιση της κινητικής αντίδρασης στα όνειρά μας. Πολλές έρευνες έχουν συνδέσει και τον ύπνο REM με την παγίωση των αναμνήσεων, τη διαδικασία που μετατρέπει τις προσφάτως αποκτηθείσες εμπειρίες σε μακροπρόθεσμες αναμνήσεις. 

Αυτά τα 4 στάδια θα επαναλαμβάνονται κυκλικά καθ’ όλη την διάρκεια της νύχτας μέχρι να ξυπνήσουμε, ενώ μπορεί να ξυπνήσουμε για σύντομο διάστημα μέσα στη νύχτα αλλά να μην το θυμόμαστε την επόμενη μέρα. Αυτά τα επεισόδια είναι γνωστά ως «W» στάδια.

Τελικά γιατί χρειαζόμαστε τον ύπνο;

Από εξελικτική σκοπιά, το γεγονός ότι ο ύπνος υπάρχει σχεδόν σε όλα τα ζωικά είδη - παρά το γεγονός ότι το κάνει ευάλωτα και περιορίζει τον χρόνο της σίτισης ή της αναπαραγωγής - είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι είναι θεμελιώδης για την ευημερία.

Στους ανθρώπους, ο ύπνος φαίνεται να είναι κρίσιμος τόσο για τη σωματική όσο και για την πνευματική ανάπτυξη ανεξαρτήτως ηλικίας. Συγκεκριμένα, στους ενήλικες, η έλλειψη ύπνου έχει συσχετιστεί με ένα ευρύ φάσμα αρνητικών συνεπειών στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών προβλημάτων, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, υψηλότερο κίνδυνο παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου II, μειωμένη σκέψη και μνήμη και προβλήματα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη και το άγχος.

Για παράδειγμα, αν έχετε νιώσει λίγο ζαλισμένοι μετά από έναν κακό, θα μπορείτε να καταλάβετε το πόσο σημαντικά επηρεάζεται η λειτουργία του εγκεφάλου από τον ύπνο.

Αυτές οι διαφορετικές προεκτάσεις της στέρησης ύπνου είναι η απόδειξη ότι ο ύπνος δεν έχει μόνο έναν βιολογικό σκοπό, αλλά στην πραγματικότητα, λόγω της πολυπλοκότητάς του, συμβάλλει σημαντικά στην καλή λειτουργία σχεδόν όλων των συστημάτων του σώματος. Με πιο απλά λόγια, ο ύπνος και η υγεία έχουν πολλές περισσότερες συνδέσεις από όσες μπορεί να νομίζαμε.

Και όπως είχε πει ο γνωστός Αμερικανός επιχειρηματίας, E. Joseph Cossman: «Η καλύτερη γέφυρα ανάμεσα στην απόγνωση και στην ελπίδα είναι ένας καλός βραδινός ύπνος»!